Çrregullimet e Personalitetit

Çfarë janë çrregullimet e personalitetit?

Personaliteti definohet si një grumbull i mendimeve, ndjenjave dhe sjelljeve që e bëjnë secilin prej nesh individët që jemi. Por mënyra se si mendojmë, ndihemi dhe sillemi varet nga situata në të cilën ndodhemi, njerëzit që i kemi perreth dhe shumë faktorë të tjerë.

Çrregullimet e personalitetit janë çrregullime mendore të cilat karakterizohen me një model të ngurtë dhe jo të shëndetshëm të të menduarit, funksionimit dhe sjelljes. Një person me çrregullim të personalitetit ka vështirësi në perceptimin, lidhjen me situatat, njerëzit dhe kështu duke shkaktuar probleme dhe kufizime të mëdha në marrëdhënie, aktivitete sociale, punë/shkollë. Në disa raste, njerëzit e prekur nga çrregullimet e personalitet mund të mos e kuptojnë se kanë një çrregullim personaliteti, sepse mënyra e të menduarit dhe e sjelljes së tyre ju duket normale, dhe mund të fajësojnë të tjerët për sfidat me të cilat përballen.

Çrregullimet e personalitetit zakonisht shfaqen gjatë adoleshencës ose në moshë madhore të hershme. Ka shumë lloje të çrregullimeve të personalitetit, ku disa prej tyre mund të bëhen më pak të dukshme gjatë moshës së mesme.

Çrregullimet e personalitetit prekin të paktën 2 nga këto aspekte:

· Mënyren e të menduarit për veten dhe të tjerët

· Mënyren e reagimit emocional

· Mënyren e formimit të lidhjeve me njerëzit e tjerë

· Mënyren e kontrollimit të sjelljes

Ekzistojnë shumë mënyra për të kuptuar personalitetin, dhe shumë teori të ndryshme rreth tipareve të personalitetit dhe llojeve të personalitetit. Për shembull, disa njerëz janë më ekstrovertë dhe preferojnë shoqërinë e të tjerëve, ndërsa të tjerë janë introvertë dhe preferojnë të jenë vetëm. Termi “çrregullim i personaliteti” nuk është ideal dhe mund të çojë në stigmë, sepse askujt nuk i pëlqen t'i thuhet se ka diçka që nuk shkon me personalitetin e tyre dhe disa njerëz mund ta përdorin termin në mënyrë të papërshtatshme për të diskriminuar të tjerët. Megjithatë, çrregullimet e personalitetit janë çrregullime shumë reale të shëndetit mendor që shkaktojnë shqetësime reale.

Cilat janë shenjat e një çrregullimi të personalitetit?

· Mënyra se si mendoni, ndjeheni dhe silleni ju shkakton probleme në jetën e përditshme. Për shembull, mund të ndiheni të paaftë për t'u besuar të tjerëve ose shpesh mund të ndiheni të braktisur, duke ju shkaktuar ju ose të tjerëve shqetësime në marrëdhëniet e përditshme.

· Në aspekte të ndryshme të jetës suaj ndikoheni nga këto probleme. Për shembull, mund të perjetoni emocione me intensitet të lartë dhe e keni të vështirë të kontrolloni ndjenjat dhe sjelljen tuaj. Gjithashtu, mund të keni vështirësi për të filluar ose mbajtur miqësi me njerëzit.

· Këto probleme janë prezente për një kohë të gjatë. Këto problematika mund të kenë filluar që kur keni qenë fëmijë/adoleshent dhe mund të vazhdojnë në jetën tuaj si i rritur.

Cilat janë llojet e çrregullimeve të personalitetit?

Manuali Diagnostik dhe Statistikor i Çrregullimeve Mendore (DSM-5), i cili është botimi standard i referimit për sëmundjet mendore të njohura, liston 10 llojet e çrregullimeve të personalitetit në tre grupime (kategori). Çdo grup ka simptoma të ndryshme të përbashkëta.

Çrregullime të personalitetit të grupit A

Çrregullimet e personalitetit të grupit A përfshijnë të menduarit/sjelljet e pazakonta dhe të çuditshme. Kjo perfshin:

· Çrregullimi i personalitetit paranojak: Tipari kryesor është paranoja, e cila është një mosbesim dhe dyshim i pamëshirshëm ndaj të tjerëve pa arsye adekuate për dyshim. Njerëzit me çrregullim të personalitetit paranojak shpesh besojnë se të tjerët po përpiqen t'i poshtërojnë, dëmtojnë ose kërcënojnë ata.

· Çrregullimi i personalitetit skizoid: Karakterizohet nga një patern i qëndrueshëm i shkëputjes dhe mosinteresimit të përgjithshëm në marrëdhëniet ndërpersonale. Njerëzit me këtë çrregullim të personalitetit kanë gamë të kufizuar emocionesh në raport me të tjerët.

· Çrregullimi skizotip i personalitetit: Njerëzit me këtë çrregullim kanë shqetësime intensive dhe nuk ndjejnë nevojën për të krijuar raporte të ngushta me njerëzit. Marrëdhëniet mund të pengohen nga këndvështrimet e tyre të shtrembëruara për realitetin, bestytnitë dhe sjelljet e pazakonta. Ky model i sjelljes është i vazhdueshëm.

Çrregullimet e personalitetit të grupit B

Çrregullimet e personalitetit të grupit B karakterizohen me sjellje dramatike dhe të çrregullta. Njerëzit me këtë çrregullim shfaqin emocione intensive, të paqëndrueshme dhe sjellje impulsive. Çrregullimet e personalitetit të grupit B përfshijnë:

· Çrregullimi i personalitetit antisocial (ASPD): Karakteristikë e njerëzve me këtë çrregullim është mungesa e respektit ndaj të tjerëve dhe mos ndjekja e normave/rregullave të pranuara nga shoqëria. Njerëzit me ASPD kanë tendencë të shkelin ligjin ose të shkaktojnë dëm fizik/emocional tek të tjerët rreth tyre, dhe refuzojnë të marrin përgjegjësi për sjelljet e tyre dhe/ose të shfaqin mospërfillje për pasojat negative të veprimeve të tyre.

· Çrregullimi i personalitetit kufitar (BPD): Kjo gjendje karakterizohet nga vështirësi në rregullimin emocional, duke rezultuar në vetëbesim të ulët, ndryshime të humorit, sjellje impulsive dhe vështirësi të mëvonshme në marrëdhënie.

· Çrregullimi i personalitetit histrionik: Kjo gjendje karakterizohet nga emocione intensive, të paqëndrueshme dhe një imazh të shtrembëruar për veten. Për njerëzit me çrregullim të personalitetit histrionik, vetëvlerësimi i tyre varet nga miratimi i të tjerëve dhe nuk vjen nga një ndjenjë e vërtetë e vetëvlerësimit. Ata kanë një dëshirë të madhe për t'u vënë re nga të tjerët dhe mund të shfaqin sjellje dramatike dhe/ose të papërshtatshme për të tërhequr vëmendjen.

· Çrregullimi i personalitetit narcisist: Kjo gjendje përfshin një model të qëndrueshëm të perceptimit të epërsisë dhe madhështisë, një nevojë të tepruar për lavdërim dhe admirim dhe mungesë ndjeshmërie për të tjerët. Këto mendime dhe sjellje shpesh rrjedhin nga vetëvlerësimi i ulët dhe mungesa e vetëbesimit.

Çrregullimet e personalitetit të grupit C

Çrregullimet e personalitetit të grupit C përfshijnë ankth dhe frikë të rëndë. Ato përfshijnë:

· Çrregullimi shmangës i personalitetit: Njerëzit me këtë gjendje kanë ndjenja kronike të pamjaftueshmërisë dhe janë shumë të ndjeshëm ndaj gjykimit negativ nga të tjerët. Ata priren të shmangin ndërveprimin social për shkak të frikës së fortë për t'u refuzuar, edhe pse duan të ndërveprojnë me të tjerët.

· Çrregullimi i personalitetit të varur: Kjo gjendje karakterizohet nga një nevojë e vazhdueshme dhe e tepruar për t'u kujdesur nga dikush tjetër. Ai përfshin gjithashtu nënshtrimin, nevojën për siguri të vazhdueshme dhe paaftësinë për të marrë vendime. Njerëzit me çrregullim të personalitetit të varur shpesh bëhen shumë të afërt me një person tjetër dhe shpenzojnë përpjekje të mëdha duke u përpjekur ta kënaqin atë person. Ata priren të shfaqin sjellje pasive dhe ngjitëse dhe kanë frikë nga ndarja.

· Çrregullimi i personalitetit obsesiv-kompulsiv (OCPD): Kjo gjendje karakterizohet nga një nevojë e vazhdueshme dhe ekstreme për rregull, perfeksionizëm dhe kontroll (pa hapësirë për fleksibilitet) që në fund të fundit ngadalëson ose ndërhyn në përfundimin e një detyre. Mund të ndërhyjë gjithashtu në marrëdhëniet.

Kjo është një gjendje e veçantë nga çrregullimi obsesiv-kompulsiv (OCD), i cili klasifikohet si një çrregullim ankthi. Ndërsa njerëzit me OCD zakonisht janë të vetëdijshëm se OCD po shkakton sjelljen e tyre dhe pranojnë se duhet të ndryshojnë, njerëzit me OCPD zakonisht kanë pak, nëse ka, vetëdije për sjelljet e tyre.

Njerëzit mund të kenë simptoma të përziera të më shumë se një çrregullimi të personalitetit.

Cilat janë simptomat e çrregullimeve të personalitetit?

Secili nga 10 llojet e çrregullimeve të personalitetit ka shenjat dhe simptomat e veta specifike.

Por, në përgjithësi, çrregullimet e personalitetit përfshijnë probleme me:

· Identitetin dhe sensin e vetvetes: Personave me çrregullim të personalitetit në përgjithësi u mungon një imazh i qartë ose i qëndrueshëm për veten dhe mënyra se si ata e shohin veten shpesh ndryshon në varësi të situatës ose njerëzve me të cilët janë. Vetëvlerësimi i tyre mund të jetë jorealisht i lartë ose i ulët.

· Marrëdhëniet: Njerëzit me çrregullim të personalitetit luftojnë për të krijuar marrëdhënie të ngushta dhe të qëndrueshme me të tjerët për shkak të besimeve dhe sjelljeve të tyre problematike. Atyre mund t'u mungojë empatia ose respekti për të tjerët, të jenë të shkëputur emocionalisht ose të kenë nevojë të madhe për vëmendje dhe kujdes.

Një tjetër shenjë dalluese e çrregullimeve të personalitetit është se shumica e njerëzve që kanë një të tillë shpesh kanë pak ose aspak njohuri ose vetëdije se si mendimet dhe sjelljet e tyre janë problematike.

Kë prekin çrregullimet e personalitetit?

Çdokush mund të ketë një çrregullim personaliteti. Por llojet e ndryshme të çrregullimeve të personalitetit prekin njerëzit ndryshe.

Shumica e çrregullimeve të personalitetit fillojnë në vitet e adoleshencës kur personaliteti juaj zhvillohet dhe piqet më tej. Si rezultat, pothuajse të gjithë njerëzit e diagnostikuar me çrregullime të personalitetit janë mbi moshën 18 vjeç. Një përjashtim nga ky është çrregullimi i personalitetit antisocial - afërsisht 80% e njerëzve me këtë çrregullim do të kenë filluar të shfaqin simptoma deri në moshën 11 vjeçare.

Çrregullimet e personalitetit antisocial kanë më shumë gjasa të prekin meshkujt. Çrregullimet kufitare, histrionike dhe të personalitetit të varur kanë më shumë gjasa të prekin femrat.

Çfarë i shkakton çrregullimet e personalitetit?

Ashtu si përvoja e të gjithëve për një çrregullim të personalitetit është unike për ta, edhe shkaqet do të jenë unike.

Nuk ka asnjë arsye të qartë pse disa njerëz zhvillojnë ndjenjat dhe sjelljet që lidhen me çrregullimet e personalitetit, dhe të tjerët jo. Shumica e studiuesve besojnë se një përzierje komplekse faktorësh duket se rrit rrezikun e zhvillimit ose nxitjes së këtyre përvojave, duke përfshirë:

· mjedisi dhe rrethanat sociale

· përvojat e hershme të jetës

· faktorët gjenetikë.

Mjedisi dhe rrethanat sociale

Mjedisi dhe rrethanat sociale ku rritemi dhe cilësia e kujdesit që marrim mund të ndikojnë në mënyrën se si zhvillohet personaliteti ynë. Ju mund të përjetoni vështirësi të lidhura me çrregullimet e personalitetit nëse keni përjetuar:

· një jetë familjare e paqëndrueshme ose kaotike, të tilla si të jetosh me një prind që është alkoolik ose që lufton për të menaxhuar një problem të shëndetit mendor

· pak ose aspak mbështetje nga kujdestari juaj – kjo mund të jetë veçanërisht e vështirë nëse keni përjetuar një ngjarje ose situatë traumatike

· mungesa e mbështetjes ose përvoja të këqija gjatë jetës suaj shkollore, grupit të bashkëmoshatarëve ose komunitetit më të gjerë, si ngacmimi ose përjashtimi

· varfëria ose diskriminimi

· ndonjë formë zhvendosjeje, si p.sh. migrimi nga jashtë.

Përvojat e hershme jetësore

Përvojat tona duke u rritur mund të ndikojnë në personalitetin tonë në jetën e mëvonshme. Nëse keni pasur një fëmijëri të vështirë, mund të keni zhvilluar besime të caktuara për mënyrën se si njerëzit mendojnë ose veprojnë dhe se si funksionojnë marrëdhëniet. Kjo mund të çojë në zhvillimin e disa strategjive për përballimin, të cilat mund të kenë qenë të nevojshme kur keni qenë fëmijë, por që nuk janë gjithmonë të dobishme në jetën tuaj të rritur.

Nëse ju është dhënë një diagnozë e çrregullimit të personalitetit, keni më shumë gjasa se shumica e njerëzve të kenë përjetuar përvoja të vështira ose traumatike gjatë rritjes, të tilla si:

· neglizhencë

· humbja e një prindi ose përjetimi i një humbjeje të papritur

· abuzim emocional, fizik ose seksual

· përfshirja në incidente ose aksidente të mëdha

· shpesh ndihet i frikësuar, i mërzitur, i pambështetur ose i pavlefshëm.

Megjithatë, jo të gjithë ata që përjetojnë një situatë traumatike do t'i zhvillojnë këto probleme. Reagimet tuaja unike, si dhe qëndrueshmëria dhe cilësia e mbështetjes dhe kujdesit që keni marrë, do të bëjnë një ndryshim.

Në mënyrë të ngjashme, jo të gjithë ata që zhvillojnë një çrregullim personaliteti do të kenë pasur një përvojë traumatike.

Faktorët gjenetikë

Personaliteti është shumë kompleks dhe studiuesit aktualisht nuk dinë shumë për atë që e përbën personalitetin tonë dhe në çfarë mase gjenet luajnë një rol në këtë.

Disa elementë të personalitetit tonë ndodhë të jenë gjenetikë. Ne lindim me temperamente të ndryshme – për shembull, foshnjat ndryshojnë në atë se sa aktivë janë, shtrirjen e vëmendjes së tyre dhe mënyrën se si përshtaten me ndryshimet.

Ndërsa disa ekspertë besojnë se trashëgimia gjenetike mund të luajë një rol në zhvillimin e çrregullimit të personalitetit, të tjerë theksojnë se është e vështirë të dihet nëse ngjashmëritë në temperament dhe sjellje u janë transmetuar brezave gjenetikisht ose nëpërmjet sjelljes që fëmijët u modeluan ndërsa rriteshin.

Si diagnostikohen çrregullimet e personalitetit?

Çrregullimet e personalitetit mund të jenë të vështira për t'u diagnostikuar pasi shumica e njerëzve me një çrregullim personaliteti nuk mendojnë se ka ndonjë problem me sjelljen ose mënyrën e tyre të të menduarit.

Për shkak të kësaj, njerëzit me një çrregullim personaliteti zakonisht nuk kërkojnë ndihmë ose një diagnozë për gjendjen e tyre. Në vend të kësaj, të dashurit e tyre ose një agjenci sociale mund t'i referojnë ata te një profesionist i shëndetit mendor sepse sjellja e tyre shkakton vështirësi për të tjerët. Kur ata kërkojnë ndihmë, kjo është shpesh për shkak të gjendjeve të tilla si ankthi, depresioni ose përdorimi i substancave, ose për shkak të problemeve të krijuara nga çrregullimi i personalitetit të tyre, si divorci ose papunësia, jo vetë çrregullimi.

Kur një profesionist i shëndetit mendor, si një psikolog ose psikiatër, dyshon se dikush mund të ketë një çrregullim personaliteti, ata shpesh bëjnë pyetje të gjera, të përgjithshme që nuk do të krijojnë një përgjigje mbrojtëse ose mjedis armiqësor. Ata bëjnë pyetje mbi:

· Historitë e kaluara.

· Marrëdhëniet

· Historitë e mëparshme e punës.

· Testimin i realitetit.

· Kontrolli i impulsit.

Për shkak se një personi që dyshohet se ka një çrregullim të personalitetit mund të mos ketë njohuri për sjelljet e tyre, profesionistët e shëndetit mendor shpesh punojnë me familjen e personit, miqtë për të mbledhur më shumë njohuri rreth sjelljeve dhe historisë së tyre.

Çrregullimet e personalitetit përgjithësisht nëndiagnostikohen sepse ofruesit e kujdesit shëndetësor ndonjëherë fokusohen në simptomat e ankthit ose depresionit, të cilat janë shumë më të zakonshme në popullatën e përgjithshme sesa çrregullimet e personalitetit. Këto simptoma mund të lënë në hije tiparet e çdo çrregullimi themelor të personalitetit.

Trajtimi

Disa lloje të psikoterapisë kanë treguar të jenë efektive për trajtimin e çrregullimeve të personalitetit. Në mënyrë ideale, gjatë psikoterapisë, një individ mund të fitojë njohuri për çrregullimin e tij, çfarë po kontribuon në simptomat dhe të flasë për mendimet, ndjenjat dhe sjelljet. Psikoterapia mund të ndihmojë një person të kuptojë efektet e sjelljes së tij që mund të ketë tek të tjerët dhe të mësojë të menaxhojë ose të përballojë simptomat dhe të reduktojë sjelljet që shkaktojnë probleme me funksionimin dhe marrëdhëniet. Lloji i trajtimit do të varet nga çrregullimi specifik i personalitetit, sa i rëndë është ai dhe rrethanat e individit.

Llojet e psikoterapisë të përdorura zakonisht përfshijnë:

· Terapi psikoanalitike/psikodinamike/e fokusuar në transferim

· Terapia e sjelljes dialektike

· Terapia kognitive e sjelljes

· Terapia në grup

· Psikoedukimi (duke mësuar individin dhe anëtarët e familjes për diagnozën, trajtimin dhe mënyrat e përballimit)

Nuk ka medikamente të përdorura posaçërisht për të trajtuar çrregullimet e personalitetit. Megjithatë, në disa raste, medikamentet, të tilla si ilaqet kundër depresionit, ilaçet kundër ankthit ose ilaçet për stabilizimin e humorit, mund të jenë të dobishme në trajtimin e disa simptomave. Simptomat më të rënda ose afatgjata mund të kërkojnë një qasje ekipore që përfshin një mjek të kujdesit parësor, një psikiatër, një psikolog, një punonjës social dhe anëtarë të familjes.

Për njerëzit e prekur nga çrregullimet e personalitetit është shumë e dobishme të marrin pjesë aktivisht në trajtimin e tyre përmes strategjive të vetë-kujdesit në mënyrë që të përballojnë simptomat e tyre.

· Mësoni rreth çrregullimit tuaj. Njohuria dhe të kuptuarit mund të ndihmojnë në fuqizimin dhe motivimin.

· Bëhuni aktiv. Pjesëmarrja në aktivitet fizik dhe ushtrimet mund të ndihmojnë në menaxhimin e shumë simptomave të depresionit, stresit dhe ankthit.

· Shmangni drogën dhe alkoolin. Alkooli dhe drogat ilegale mund të përkeqësojnë simptomat ose të ndërveprojnë me medikamente.

· Merrni kujdes mjekësor rutinor. Mos i lini pas dore kontrollet ose kujdesin e rregullt nga mjeku i familjes.

· Bashkohuni me një grup mbështetës të të tjerëve me çrregullime të personalitetit.

· Shkruani në një ditar për të shprehur emocionet e dikujt.

· Provoni teknikat e relaksimit dhe menaxhimit të stresit si joga dhe meditimi.

· Qëndroni të konektuar me familjen dhe miqtë; shmangni izolimin.

Anëtarët e familjes mund të jenë të rëndësishëm në rimëkëmbjen e një individi dhe mund të punojnë me ofruesin e kujdesit shëndetësor të individit në mënyrat më efektive për të ndihmuar dhe mbështetur. Por të kesh një anëtar të familjes me çrregullim të personalitetit mund të jetë gjithashtu shqetësuese dhe stresuese. Anëtarët e familjes mund të përfitojnë nga biseda me një ofrues të shëndetit mendor i cili mund të ndihmojë në përballimin e vështirësive.

A mund të parandalohen çrregullimet e personalitetit?

Në këtë kohë, nuk ka asnjë mënyrë të njohur për të parandaluar çrregullimet e personalitetit, por shumë nga problemet e lidhura mund të zvogëlohen me trajtim. Kërkimi i ndihmës sapo të shfaqen simptomat mund të ndihmojë në uljen e përçarjes në jetën, familjen dhe miqësitë e personit.

Cila është prognoza për çrregullimet e personalitetit?

Meqenëse njerëzit me çrregullime të personalitetit shpesh nuk kërkojnë kujdesin e duhur mjekësor, prognoza e përgjithshme për çrregullimet e personalitetit është e dobët.

Çrregullimet e personalitetit të patrajtuara mund të rezultojnë në:

· Marrëdhënie të dobëta.

· Vështirësitë profesionale.

· Dëmtimi i funksionimit social.

Studimet tregojnë se çrregullimet e personalitetit shoqërohen me shkallë të lartë të:

· Papunësisë

· Divorcit

· Abuzimit në familje

· Përdorimit të substancave

· Të pastrehëve

· Krimeve (veçanërisht çrregullimi i personalitetit antisocial)

Përveç kësaj, njerëzit me çrregullime të personalitetit kanë më shumë gjasa të vizitojnë dhomën e urgjencës (ER), të përjetojnë aksidente traumatike dhe të kenë vdekje të hershme nga vetëvrasja.

Megjithëse prognoza është e tmerrshme, studimet tregojnë se kujdesi bashkëpunues mund të përmirësojë shumë rezultatet për njerëzit me çrregullime të personalitetit nëse qëndrojnë të përkushtuar ndaj trajtimit.

Konkluzion

Është e rëndësishme të mbani mend se çrregullimet e personalitetit janë sëmundje të shëndetit mendor. Ashtu si me të gjitha semundjet e shëndetit mendor, kërkimi i ndihmës sapo të shfaqen simptomat mund të ndihmojë në uljen e ndërprerjeve në jetën tuaj. Profesionistët e shëndetit mendor mund të ofrojnë plane trajtimi që mund t'ju ndihmojnë të menaxhoni mendimet dhe sjelljet tuaja.

Anëtarët e familjes së njerëzve me çrregullime të personalitetit shpesh përjetojnë stres, depresion, pikëllim dhe izolim. Është e rëndësishme të kujdeseni për shëndetin tuaj mendor dhe të kërkoni ndihmë nëse po përjetoni këto simptoma.

Për më shumë informata në lidhje me kontrollet, ekzaminimet, trajtimin, shpenzimet dhe çdo gjë tjetër rreth shërbimeve tona në kuadër të partnerëve tanë, ju lutëm na kontaktoni përmes linjave tona të kontaktit si më poshtë ose plotësojeni formularin e dhënë në webfaqe dhe ne do ju kontaktojmë shumë shpejtë:

e-mail: info@njemjek.com

Turqi: +90 541 557 37 36; Kosovë: +383 48 333 752

“Besimi i juaj është përgjegjësi për ne.”